Praatje voor Het Groen Ideecafé afgelopen maandag 19 juni 2023 in Scheltema te Leiden. 

Cut the ties

Afgelopen academisch jaar heb ik, samen met mijn collega’s van S4F Wageningen, onderzoek gedaan naar en actie gevoerd tegen de banden tussen de fossiele industrie en de universiteiten en in het bijzonder mijn eigen universiteit Wageningen. We organiseerden een symposium waarin we de banden met de industrie blootlegden en bediscussieerden. En we schreven een brief naar het bestuur welke later werd gepubliceerd in het universiteitskrantje. De raad van bestuur van de Wageningen Universiteit reageerde al snel: Ja, wij werken samen met fossiel en dat blijven we ook doen. Enkele weken later werden er dialoogsessies gehouden waarin een heleboel tegenstanders van de samenwerking met fossiel discussieerden met een handjevol voorstanders. De laatste was twee weken geleden. Voor de zomervakantie zal het bestuur een besluit nemen over de samenwerking met de fossiele industrie. Gaan ze het stopzetten, veranderen ze de voorwaarden waaronder we samenwerken? Of verandert er helemaal niets?

Moe, slokje water

Afgelopen academisch jaar was een van de interessantste uit mijn carrière en ook de meest vermoeiende. Want hoe meer ik las over klimaatverandering, klimaatongelijkheid en de fossiele industrie en haar machtsspelletjes, hoe bozer ik werd.

‘Martijn maak je niet zo druk’, hoorde ik mensen om mij heen mompelen. Shell en andere fossiele bedrijven doen toch fantastische dingen. Het is een fantastisch bedrijf, groot geworden in een waanzinnig gaaf land. 

‘Martijn, dat brilletje op dat grote, ronde hoofd van je, waar is dat van gemaakt? Das geen hout he?’

‘En vergeet de welvaart niet die fossiel ons heeft gebracht, de glastuinbouw, de staalindustrie, Schiphol en o ja, de welvaartsstaat die we konden opbouwen met het gas uit Slochteren, waardoor je bijna gratis hebt kunnen studeren. En vergeet alsjeblieft ook niet: we hebben de fossiele industrie nodig voor de transitie naar een duurzame maatschappij. Ze hebben het kapitaal, de mensen en de expertise. Wist je dat Shell bouwt aan Holland Hydrogen I, de grootste groene waterstoffabriek van Europa. En, en, en 30 procent van de uitgaven die Shell in 2021 deed, werd geïnvesteerd in de energietransitie.’

‘Martijn ouwe sombermans, kop op!’

‘Zelfs aan dat kleine universiteitje van je, sponsoren Shell en andere fossiele bedrijven onderzoek naar technieken waarmee CO2 uit de lucht kan worden gehaald. 6 miljoen euro steken ze daarin! En betalen mee aan onderzoek naar alternatieven voor plastic. En, er wordt ook onderzoek gedaan naar de effecten van gaswinning op de vegetatie. Denk eens aan al die lieve ecologen met hun zelfgesmeerde boterhammen en Teva’s die werk hebben dankzij de gulle bijdragen van de fossiele industrie.’

‘Loop niet zo gebogen Duineveld.’

‘We gaan het fixen!’

‘Wij mensen zijn slimmer dan dat we soms zelf denken en wie weet loopt er nu al een kind rond dat de uitvinding van morgen gaat doen waardoor het klimaatprobleem voor eens en voor altijd wordt opgelost.’

‘Buckle up Duineveld! Maak jij je maar geen zorgen, lange meelworm.’ 

Boos!

Dank lieve mensen voor de bemoedigende woorden maar toch blijf ik boos. Wetenschappelijke studies en diepgravend onderzoek van wetenschapsjournalisten en NGO’s leren dat fossiele bedrijven meesters zijn in de klimaat obstructie: het al dan niet doelbewust tegengaan van de maatregelen die nodig zijn om de CO2-uitstoot drastisch te beperken.

Nadat ze al in de jaren 70 van de vorige eeuw klimaatwetenschap negeerden, en in twijfel trokken, zijn ze sinds enkele jaren volop gaan inzetten op klimaatvertraging als vorm van klimaat obstructie. Klimaatvertraging is een heel subtiel machtsmechanisme. Je ontkent de klimaatverandering niet, je erkend dat je er zelf aan bijdraagt en ondertussen benadruk je vooral hoe goed je bezig bent met de noodzakelijk energie transitie zodat iedereen je gaat zien als partner in de strijd tegen de klimaatveranderingen. En zodat mensen vergeten dat je eigenlijk medeschuldig bent.

Via reclamecampagnes op straat, in bushokjes, op tv en op de tijdlijnen van de sociale media leren we ondertussen dat Shell koploper wil zijn in de energietransitie. Alleen wordt er niet bij verteld dat de investeringen van Shell in duurzame energie niets zijn vergeleken met de investeringen die ze doen in fossiel. Want de zogenaamde ‘enorme’ investeringen in alternatieve energiebronnen zoals waterstof en biobrandstoffen, CO2 opslag en natuurbehoud blijken in werkelijkheid maar 3 procent van alle investeringen van Shell te zijn. Die informatie wordt voor het gemak achterwege gelaten.

Bedrijven als Shell vertragen ook door hun marketing te richten op kinderen. Ja, op kinderen! Zij die moeten leven in de toekomst die we nu voor hen aan het verknallen zijn. Op coole festivals, misleide Shell kinderen door ze aan te praten dat ze aardgas moeten gaan zien als een duurzame brandstof. En klimaat vertraging is ook het resultaat van actieve lobby en draaideurconstructies. Een deel van onze politici (en niet de minste: Frits Bolkestein, Wouter Bos, Eric Wiebes en Sigrid Kaag) zijn afkomstig van Shell en zo ging een deel van onze politici na de politieke carrière aan het werk bij Shell. En in een deel van de adviesraden van onze universiteiten en onderzoekscentra zitten medewerkers of oud-medewerkers van Shell. De fossiele industrie, de politiek, de wetenschap en de cultuursector zijn soms zo nauw met elkaar verweven dat ze heel moeilijk te observeren en te ontwarren zijn.

Kortom, de macht van de fossiele industrie in de samenleving is enorm. De geschiedenis van het klimaatbeleid is mede daardoor een geschiedenis van pappen en nathouden. Nauwelijks regulering en bakken subsidies. Zodat fossiele bedrijven lekker kunnen blijven pompen, pompen, pompen.  

Medeplichtig

Wat veel onderzoekers aan de universiteiten niet altijd even goed beseffen, is dat zij medeplichtig zijn aan de klimaat obstructie. Door samen te werken met en door geld te ontvangen van de fossiele industrie, verlenen onderzoekers die industrie een groen en serieus imago. En dragen we bij aan vertraging van de noodzakelijke en radicale of systemische veranderingen die nodig zijn voor een rechtvaardige samenleving. We bestendigen daarmee een samenleving, een manier van leven en organiseren die ten koste gaat van vele andere mensen, dieren en ecosystemen en uiteindelijk ook van onszelf.

Door samen te werken met fossiel maken we onszelf blind voor de vele andere alternatieve toekomstmogelijkheden die mogelijk zijn, die het verkennen waard zijn maar wat aan het zicht wordt onttrokken omdat het geld van de fossiele industrie vooral de belangen van de industrie zelf dient.

Door samen te werken met fossiel legitimeren we een wereld waarin een klein deel van de mensheid een groot stuk van de taart naar binnen schrokt en vervolgens kilo’s Rennies moet slikken tegen de zure oprispingen en zij al kauwend de ogen sluit om de ellende ver weg en die van toekomstige generaties niet te zien.

Kortom

Fossiele bedrijven, zoals Shell, zijn meesters in het vertragen van de noodzakelijke maatschappelijke transities. Ze maken zelfs het denken over alternatieve toekomsten onmogelijk. Universiteiten en onderzoekers zijn in dat project een middel en zij maken zich daardoor, al dan niet bewust, medeschuldig aan het legitimeren van een industrie die door George Monbiot is omschreven als een planetary death machine. Vrij vertaald: de fossiele shitshow die moeder aarde verstikt.